Εκτροχιασμοί

Προ κάποιων εβδομάδων ο Νίκος Σμυρναίος έγραψε στο blog του σχετικά με το ζήτημα της παρακολούθησης των συνδέσεων του διαδικτύου στα πλαίσια της προσπάθειας, τόσο κρατικών όσο και ιδιωτικών φορέων για τη μείωση της ανταλλαγής πνευματικών έργων μέσω του διαδικτύου. Σήμερα διάβασα από το blog του Ματθαίου Τσιμιτάκη ένα παρεμφερές άρθρο που παραπέμπει και εμπλουτίζει το πρώτο. Ας σημειωθεί πως ο Ματθαίος αναφέρει και ένα κείμενο γραμμένο από τον Νίκο Δρανδάκη, το οποίο παρ’ότι συναφές έχει σαφώς διαφορετική θέση και περιεχόμενο και το οποίο δε θα σχολιάσω εδώ.
Ας τα πάρουμε όμως από την αρχή. Όταν διάβασα το άρθρο του Νίκου Σμυρναίου προβληματίστηκα. Η θέση μου σχετικά με την ΑΕΠΙ, τον ΟΠΙ, το copyright και τον επιχειρούμενο δαιμονισμό της μη-κερδοσκοπικής ανταλλαγής μέσων πνευματικής ιδιοκτησίας από τις μεγαλοβιομηχανίες των ΗΠΑ και της Δυτικής Ευρώπης είναι γνωστή σε όσους διαβάζουν τακτικά τα κείμενά μου. Κατα συνέπεια συμφωνώ απόλυτα με και επικροτώ την δημοσιοποίηση της όποιας παράτυπης (πόσο μάλλον παράνομης) ενέργειας από τη πλευρά των εν λόγω οργανισμών και των εκπροσώπων τους σε κάποιο blog ή άλλο δημόσιο μέσο και τη προσπάθεια αποτροπής του στραγγαλισμού των ατομικών δικαιωμάτων στο διαδίκτυο μέσω αδιαφανών, αντικοινωνικών νομοθετικών ή άλλων κανονιστικών πράξεων.

Θεωρώ όμως πως στη προσπάθεια υπερ της ελευθερίας αυτής χρειάζεται εγκράτεια και σαφώς τεκμηριωμένα επιχειρήματα και όχι σκόρπιες κατηγορίες και χαρακτηρισμοί βασισμένοι σε υποθέσεις. Επι του προκειμένου, στο άρθρο του, ο Νίκος Σμυρναίος γράφει:

Οι πάροχοι σύνδεσης ή ISPs, υπό την πίεση των κατόχων πνευματικών δικαιωμάτων (βλέπε ΑΕΠΙ) και του Κράτους (βλέπε ΟΠΙ), τείνουν να εξελιχθούν στους σερίφηδες του ελληνικού διαδικτύου. Αποστολή τους η πάταξη κάθε θεωρούμενης από τους ίδιους παράνομης ανταλλαγής αρχείου μέσα από δίκτυα peer-to-peer, έξω από κάθε νομοθετικό και θεσμικό πλαίσιο.
Τελευταίο κρούσμα […] η αποστολή απειλητικών επιστολών σε χρήστες διαδικτύου που σύμφωνα με του πάροχους αντάλλαξαν αρχεία προστατευόμενα από την πνευματική ιδιοκτησία. Ένα παράδειγμα τέτοιας επιστολής φαίνεται εδώ:

και συνεχίζει παραθέτωντας μια σελίδα σκαναρισμένου γράμματος από κάποιον ISP που ουσιαστικά δηλώνει πως ο ISP ενημερώθηκε για την μη-εξουσιοδοτημένη μεταφορά πνευματικών έργων στην εξής διεύθυνση και παραθέτει μια σύνοψη του νομικό πλαισίου. Ας σημειωθεί πως παρ’ότι το γράμμα προειδοποιεί για πιθανή διακοπή της σύνδεσης, αφ’ενός αυτό το μέρος της επιστολής δε παρατίθεται από τον Νίκο (ή τον Ματθαίο) αλλά επιπλέον δε θα μπορούσε να εκληφθεί ως απειλή για διάφορούς λόγους που θα αναλύσω παρακάτω. [Ολόκληρη η επιστολή μπορεί να βρεθεί σε δύο μέρη ως συννημένα αρχεία σε μήνυμα που βρίσκεται στο τέλος της σελίδας εδώ.]
Το άρθρο του Νίκου συνεχίζει καταδικάζωντας την μέθοδο πάταξης της πειρατείας μέρος της οποίας θεωρεί πως αποτελεί η εν λόγω επιστολή και παραθέτει επίσης κάποια στοιχεία από αντίστοιχη προσπάθεια σχετικών οργανισμών στη Γαλλία (βλ. επιτροπή Olivennes και το νομοσχέδιο Hadopi) και εξηγεί πως τέτοια μέθοδος πάταξης της πειρατείας θα ήταν παράνομη σύμφωνα με τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, για διάφορους λόγους μεταξύ των οποίων το γεγονός πως παρακάμπτουν το δικαστήριο ως θεσμικό όργανο της δικαιοσύνης, δίνουν εξουσία σε εταιρίες κλπ.
Κι ενώ δεν υπάρχει ίχνος αμφιβολίας ως προς τη νόμιμότητα (ή μάλλον έλλειψη αυτής) των παραπάνω, δυστυχώς τόσο το άρθρο του Νίκου, όσο και το άρθρο του Ματθαίου στερούνται ιδιαίτερου κύρους ή ακρίβειας. Ο λόγος είναι διότι συγκρίνουν ‘μήλα με αχλάδια’ και διότι προσπαθούν να συσχετίσουν μια προειδοποιητική επιστολή με μια εφιαλτική εικόνα μιας πιθανής πραγματικότητας στο εγγύς μέλλον:
Πρώτον, η επιστολή αυτή καθεαυτή δε μαρτυρά ούτε ‘κατασκοπία’ (βλ. Σερίφηδες κ.ο.κ.) εκ μέρους των ISPs αλλά ούτε αυθαίρετη πρόθεση για διακοπή. Ο Νίκος ισχυρίζεται πως:

Στην περίπτωση των επιστολών στους Έλληνες χρήστες, μια ιδιωτική εταιρεία, ο πάροχος, αναλαμβάνει εργολαβία την παρακολούθηση της χρήσης του διαδικτύου από τους πελάτες της παραβιάζοντας το απόρρητο. Στην συνέχεια, ως αντιπρόσωπος των κάτοχων πνευματικών δικαιωμάτων, απειλεί με κυρώσεις!

όμως αυτό δεν υποστηρίζεται από κανένα τεκμήριο, δήλωση ή απόδειξη. Επιπλέον, η επιστολή σε καμία περίπτωση δε νομιμοποιεί κάποια διακοπή που δεν έχει αποτελέσει μέρος κάποιας νομικής διαδικασίας. Αν μη τι άλλο η επιστολή προειδοποιεί τον χρήστη πως κάποια εταιρία παραγωγής (συγκεκριμένα η Warner) γνωρίζει πως αυτή ή αυτός έχει προβεί σε κάποιες ενέργειες που αυτή θεωρεί μεμπτές και έχει ενημερώσει τον παροχέα του. Ως προς αυτό δε θεωρώ πως η επιστολή αποτελεί απειλή ή κάτι μη αποδεκτό.
Αυτό που όντως συχνά συμβαίνει διεθνώς είναι πως η εκάστοτε εταιρία παραγωγής πολυμέσων προσλαμβάνει τρίτες εταιρίες ή άτομα που παρακολουθούν το διαδίκτυο και εφ’όσον εντοπίσουν κάποιον χρήστη που διακινεί έργα της, επικοινωνούν με τους παροχείς και τους ενημερώνει. Οι ενέργειες αυτών των τρίτων εταιριών είναι πολλές φορές μη αποδεκτές ή/και παράνομες όπως έχει διαφανεί πολλάκις στο εξωτερικό και αυτό θα ήταν μια εύλογη κριτική. Σε καμία περίπτωση όμως δεν υπάρχει απόδειξη πως ο ίδιος ο παροχέας πραγματοποιεί τέτοιον έλεγχο και είμαι βέβαιος πως σε περίπτωση που έκανε κάτι τέτοιο φυσικά θα παρανομούσε.

Νομική Κάλυψη

Ας σημειωθεί πως στις ΗΠΑ οι παροχείς προστατεύονται από τη νομοθεσία και δε δύναται η απόδοση ευθυνών οποιουδήποτε περιεχομενου περνά από το δίκτυο τους σε αυτούς. Στην Ελλάδα, απ’όσο γνωρίζω δεν υπάρχει αντίστοιχη νομοθεσία. Η επιστολή του εν λόγω παροχέα είναι κατα πάσα πιθανότητα αποτέλεσμα κάποιας ειδοποίησης που έφτασε σε αυτόν από τη Warner ή κάποιον εκπρόσωπό της και σκοπό έχει να ενημερώσει τον πελάτη του πως έχει ειδοποιηθεί σχετικά με την ενέργειά του αυτή. Αυτό δεν είναι σπάνιο φαινόμενο σε καμία χώρα της υφηλίου.
Στη δεύτερη σελίδα της επιστολής (που περιέργως δε παρατίθεται ούτε στο αρχικό άρθρο του Νίκου ούτε σε αυτό του Ματθαίου, παρ’όλο που περιέχει το πλέον επίμαχο μέρος του κειμένου), ο ISP επιφυλάσσεται να ζητήσει αποζημίωση ή/και να διακόψει τη σύνδεση, στα πλαίσια κάποιας νομικής διαδικασίας. Αυτό όμως, είναι σαφές πως αποτελεί μια επιφύλαξη αποποίησης ευθυνών από πλευράς του ISP, δηλαδή ουσιαστικά αποστασιοποιείται και δηλώνει πως ίσως ζητήσει αποζημίωση ή/και προβεί στις απαραίτητες ενέργειες ώστε να μην ζημιωθεί σε περίπτωση μήνυσής του από την εταιρία παραγωγής. Αυτό είναι επίσης συνηθισμένο· ανέκαθεν παροχείς υπηρεσιών επιφυλλάσονται σχετικά εφ’όσον υπάρξει απόδειξη παράνομης χρήσης των υπηρεσιών τους. Αυτό δε σημαίνει πως έχει το δικαίωμα διακοπής ούτε πως πρόκεται να διακόψει τη σύνδεση αυθαίρετα και αυτοβούλως.

Ένα θεσμικό ζήτημα

Θεωρώ πως και τα δύο άρθρα αστοχούν, τόσο μέσω της έκφρασης υποθέσεων ως γεγονότων αλλά κυρίως επειδή αποδίδουν την ευθύνη αποκλειστικά στους ISPs, ενώ στη πραγματικότητα το ζήτημα είναι σαφώς θεσμικό και αφορά στη νομοθεσία — τη νομοθεσία τόσο περι πνευματικών έργων (βλ. την ελεύθερη διακίνησή τους αφιλοκερδώς) όσο και περι νομικής προστασίας των παροχέων αλλά και των καταναλωτών. Η νομοθεσία στην Ελλάδα είναι ευθύνη των Βουλευτών και κατ’επέκταση των πολιτών που οφείλουν δρούν ενεργά για την προάσπιση των συμφερόντων τους. Ας γίνει λοιπόν μια σωστή εκστρατεία ενημέρωσης του κόσμου και ας υπάρξουν οι σχετικές πιέσεις σε βουλευτές απ’όσους ενδιαφέρονται ώστε να δημιουργηθούν οι νομικές συνθήκες που θα εγγυώνται την διατήρηση της διαδικτυακής ελευθερίας.
Συγκεκριμένα, μια νομοθετική θωράκιση των παροχέων (βλ. μη-ευθύνη μεταφοράς δεδομένων από το δίκτυό τους) δε θα επέτρεπε σε καμία περίπτωση σε μια εταιρία παραγωγής πολυμέσων να καταφύγει σε απειλές κατα αυτών και θα έλυνε ολοκληρωτικά το ζήτημα της ευθύνης πάνω στο οποίο βασίζονται τόσο οι αρχικές επιστολές προς τον παροχέα όσο και αυτές προς τους καταναλωτές. Κάτι τέτοιο, αυτομάτως, θα μεταμόρφωνε εντελώς το επίπεδο διαλόγου μεταξύ των εταιριών παραγωγής, των ISPs και των καταναλωτών.
Αντίστοιχα — και σίγουρα σημαντικότερα — η νομική προστασία των καταναλωτών δε θα επέτρεπε σε παροχείς να απειλούν με διακοπές της σύνδεσής τους δίχως έναν ιδιαίτερα σοβαρό λόγο, αλλά επιπλέον θα οριοθετούσε σαφώς το ρόλο και τις προϋποθέσεις λειτουργίας ενός παροχέα σύνδεσης στο διαδίκτυο και θα ελαχιστοποιούσε τις περιπτώσεις που ίσως υπήρχε σύγκρουση συμφερόντων ή/και μη επιθυμητές συνέργειες που ίσως δημιουργούσαν — συστημικά — αθέμιτες (ηθικά, κοινωνικά και οικονομικά) συνθήκες στην αγορά.
Θεωρώ σαφή (και εκφράζω την απόλυτη συμφωνία μου με τα σχετικά άρθρα σε ό,τι αφορά) τόσο την ουδετερότητα των ISP, την προστασία της ιδιωτικότητας και την ανάγκη ρύθμισης της λειτουργίας των παροχέων. Για παράδειγμα, ο Ματθαίος Τσιμιτάκης αναφέρει τη συνεργασία πολλών νεων παροχέων στη χώρα μας με μεγάλες εταιρίες του εξωτερικού για τη παροχή Video On Demand (VOD) στα πλαίσια της λειτουργίας ‘Triple Play’. Παρ’ότι δεν έχω κανένα απολύτως πρόβλημα με το bundling υπηρεσιών από παροχείς εν γένει, προβληματίζομαι κι εγώ σχετικά με τις συνέπειες που αυτό συνεπάγεται σχετικά με την ουδετερότητα τους. Το έργο των παροχέων είναι αντίστοιχο του ταχυδρομείου ή των τηλεπικοινωνιακών φορέων και η προστασία του απορρήτου των τηλεπικοινωνιών είναι απαράβατη, ανεξαρτήτως εμπορικών συμφωνιών που ίσως αυτοί έχουν με άλλες εταιρίες. Έχω γράψει πολλές φορές τα τελευταία τρία χρόνια σε αυτόν τον ιστότοπο σχετικά με την ανάγκη διαφύλαξης της ουδετερότητας του διαδικτύου και τον προσδιορισμό του ρόλου των ISPs (δείτε εδώ, εδώ και εδώ για παράδειγμα).

Σε κάθε περίπτωση όμως, η προσπάθεια διαφύλαξης των βασικών ελευθεριών μας στο διαδίκτυο οφείλει να χαρακτηρίζεται από τη λογική και τη τεκμηρίωση των επιχειρημάτων. Ενώ δεν αμφιβάλλω ούτε στιγμή πως σε μια μικρή και κακή αγορά όπως η ελληνική πολλοί ISPs ίσως όντως — στο μέλλον — ενεργήσουν όπως περιγράφεται στο άρθρο του Νίκου. Ίσως, πάλι, τα γραφόμενα να ευσταθούν και απλώς να έχει παρατεθεί το αποδεικτικό υλικό ή τις πηγές βάσει των οποίων γράφτηκαν. Μέχρι σήμερα δεν έχω δει κάποιο σχετικό αποδεικτικό στοιχείο ή ένδειξη που να υποστηρίζει στο ελάχιστο τα συμπεράσματα των άρθρων αυτών.
Τέλος, δε νομίζω πως κερδίζει κανείς ο,τιδήποτε μέσω της δαιμονοποίησης των ISPs, ιδιαίτερα όταν αυτή αποτελεί έκφραση αμφίβολων επιχειρημάτων (παρεπιμπτώντος η μεγάλη πλειοψηφία μικρών παροχέων διεθνώς είναι μέχρι στιγμής ο μεγαλύτερος υπέρμαχος της ουδετερότητας αλλά και της προστασίας της ιδιωτικότητας/απορρήτου των τηλεπικοινωνιών). Τόσο ο Νίκος όσο και ο Ματθαίος εγείρουν σημαντικά ερωτήματα που πολλές φορές έχουν απασχολήσει τόσο εμένα στα κείμενά μου όσο και αρκετούς άλλους στην Ελλάδα αλλά και την υπόλοιπη Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Πέραν των καλών προθέσεων τους όμως, πιστεύω πως ο τρόπος με τον οποίο τα εκφράζουν πέραν από αυθαίρετος και ανυπόστατος (ως προς τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγουν) είναι ίσως και επιβλαβής στη προσπάθεια ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού και εν τέλει της δημιουργίας ενός δίκαιου, βιώσιμου μοντέλου χρήσης του διαδικτύου στη χώρα μας.
Στο άρθρο έχω επιλέξει τα σημεία των άρθρων με τα οποία διαφωνώ. Δεν αναφέρομαι στο ζήτημα που θίγει ο Νίκος Σμυρναίος σχετικά με τη παραπλανητική διαφήμιση πολλών ISPs, το οποίο θεωρώ ιδιαίτερα σημαντικό αλλά άσχετο με το βασικό θέμα που θίγει το άρθρο του. Σχετικά έχω γράψει στο παρελθόν με αφορμή την παραπλανητική διαφήμιση για Triple Play του Δεκεμβρίου 2006 – Ιανουαριου 2007 από τη Forthnet εδώ. Επίσης δεν αναφέρομαι στις τακτικές της ΑΕΠΙ που θίγει το άρθρο του Νίκου Δρανδάκη, για τις οποίες έχω αναφερθεί, μεταξύ άλλων εδώ
Original image by Flickr/benben. Used and derivative shared under a Creative Commons licence.