Μετρώντας εκτάρια.

Μέσα στον πανικό και την οργή της καταστροφής και του θανάτου, των αστέγων και των επιδοτήσεων, της ασύμμετρης ηλιθιότητος και της προεκλογικής λογοδιάρροιας νομίζω πως χάσαμε λίγο τα μέτρα και τα σταθμά τόσο σε ό,τι αφορά την οικολογική/περιβαλλοντική καταστροφή όσο και στο σημαντικό ζήτημα της ικανότητας κατάσβεσης των πυρκαγιών. Δε χρειαζόμασταν την μέχρι τη προηγούμενη εβδομάδα αδιανόητη καταστροφή στη Πελοπόννησο για να θρηνίσουμε τα χαμένα δάση.
Σε ό,τι αφορά την οικολογική καταστροφή οι αριθμοί είναι αποκαλυπτικοί. Αντιγράφω από τον Oneiro το παρακάτω:

Σε 183.987 εκτάρια υπολογίζει το Ευρωπαϊκό Πληροφοριακό Σύστημα Δασικών Πυρκαγιών (ΕFFIS) τις εκτάσεις που καταστράφηκαν από τις πυρκαγιές στην Ελλάδα το χρονικό διάστημα από 24 έως 26 Αυγούστου. Με βάση την εκτίμηση αυτή το 2007 έχουν καταστραφεί συνολικά, λόγω των πυρκαγιών, περίπου 268.834 εκτάρια (Ναυτεμπορική).

June-August 2007 Average Fire Danger

Σύμφωνα με το Effis (European Firest Fire Information System) η Ελλάδα είναι από τις κατ’εξοχήν ευρωπαϊκές χώρες με μεγάλες περιόδους μέγιστης επικινδυνότητας εμφάνισης πυρκαγιών — ενώ παράλληλα έχει τεράστια έλλειψη και ανάγκη για δασικές εκτάσεις. Στον παραπάνω χάρτη, φαίνεται η επικινδυνότητα για πυρκαγιά στην Ευρώπη για τη περίοδο Ιούνιος-Αύγουστος 2007. Με πράσινο απεικονίζονται οι περιοχές χωρίς επικινδυνότητα, με κίτρινο οι περιοχές με κάποια επικινδυνότητα ενώ με αποχρώσεις του κόκκινου οι περιοχές με μεγάλη επικινδυνότητα. Η Ελλάδα, μαζί με την Ιταλία και την Πορτογαλία, καθώς και τα παράλια της Τουρκίας, είναι οι πλέον επιρρεπείς περιοχές για δασικές πυρκαγιές στην Ευρώπη. Εντούτοις, το κράτος (αλλά και η δημόσια συνείδηση) δεν έχουν ακόμη κατανοήσει το βαθμό εξάρτησης τόσο του οικοσυστήματος όσο και του τρόπου και επιπέδου ζωής των Ελλήνων από τις δασικές εκτάσεις που καταστρέφωνται κάθε χρόνο. Στη χώρα μας ο ρυθμός αναδάσωσης είναι σχεδόν μηδενικός. Στη χώρα μας δεν υφίσταται — εδώ και μια δεκαετία — Δασική Υπηρεσία ικανή και αρμόδια για την πυρόσβεση σε δασικές εκτάσεις (η αρμοδιότητα πέρασε στην Πυροσβεστική Υπηρεσία το 1997) αλλά και προστασία και έλεγχο των εκτάσεων αυτών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει επίσης τι μέρος των 600 εκατομμυρίων ευρώ, που θα διαθέσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην Ελλάδα με αφορμή τις πυρκαγιές της περασμένης εβδομάδος, θα διατεθεί για τη πρόληψη και προστασία των όποιων δασικών εκτάσεων έχουν παραμείνει στη χώρα.
Σε άρθρο του BBC αναγράφεται πως ο μέσος ρυθμός απώλειας δασικών εκτάσεων στην Μεσόγειο κάθε χρόνο προσεγγίζει τα 450,000 εκτάρια. Η καταστροφή λοιπόν που ζήσαμε φέτος το καλοκαίρι προσεγγίζει το 75% του μέσου όρου ετήσιας χαμένης δασικής έκτασης στη Μεσόγειο.

Πυρκαγιές ιδιαίτερης έκτασης όμως δεν περιορίζονται στη χώρα μας. Ας πάρουμε ως παράδειγμα το 2003, χρονιά τεράστιας καταστροφής δασικής έκτασης στην Ευρώπη. Το καλοκαίρι του 2003 κάηκαν περίπου 1 εκατομμύριο εκτάρια στη Ευρωπαϊκή πλευρά της Μεσογείου, κυρίως στην Ιβηρική χερσόνησο με το μεγαλύτερο μέρος χαμένου δάσους σε Ισπανία και Πορτογαλία. Όμως σύμφωνα με το ίδιο άρθρο του BBC, το σύνολο των δασικών εκτάσεων στην Ευρώπη αυξάνονται με ρυθμό 0.5% ετησίως, ενώ συγκεκριμένα η Ισπανία (ανα)δασώνει συνεχώς προσθέτωντας 300,000 εκτάρια δάσους κάθε χρόνο. Με άλλα λόγια, η Ισπανία, χώρα επίσης μεσογειακή, με αντίστοιχα προβλήματα ξηρασίας και πυρκαγιών, δημιουργεί, προστατεύει και ενισχύει δασικές εκτάσεις αντίστοιχες με αυτές που καταστράφηκαν φέτος με τις φωτιές σε Πήλιο, Πάρνηθα, Πελοπόννησο, Εύβοια καθώς και πλήθος άλλων, κυρίως στη Στερεά Ελλάδα και Πελοπόννησο κάθε χρόνο, παρά τα προβλήματα που αντιμετωπίζει όντας μια μεσογειακή χώρα όπως η δική μας. Γνωρίζει κανείς πόσο δάσος ‘προσθέτει’ η Ελλάδα στο Ευρωπαϊκό ισοζύγιο δασικής έκτασης ετησίως;
Η καταστροφές που προκλήθηκαν τις το καλοκαίρι αυτό έχουν άμεσες συνέπειες για χιλίαδες συνανθρώπους μας που έχασαν τη περιουσία τους, το σπίτι τους ακόμα και συγγενείς και φίλους τους. Όμως το μεγαλύτερο λάθος που θα μπορούσαμε να κάνουμε είναι να εξακολουθήσουμε να αγνοούμε τις μακροπρόθεσμες συνέπειες και την άμεση ανάγκη για προστασία της χώρας μας από πυρκαγιές. Όπως χτίζουμε αντισεισμικά κτήρια, εν γνώσει των σεισμικών χαρακτηριστικών της ευρύτερης περιοχής, έτσι οφείλουμε να ‘χτίσουμε’ ένα ικανό σύστημα πρόληψης και αντιμετώπισης πυρκαγιών καθώς και προστασίας των δασών. Εαν το είχαμε ήδη κάνει σίγουρα θα είχε περιορισθεί το μέγεθος τόσο της δασικής καταστροφής όσο και των παράπλευρων άμεσων συνεπειών στη ζωή χιλίαδων ελλήνων, της ελληνικής οικονομίας και της βιωσιμότητος της υπαίθρου.

H καταστροφή στην Αττική

Η καταστροφή στην Αττική, παρ’όλο που ωχρειά σε σχέση με την οικολογική, κοινωνική και οικονομική καταστροφή της Πελοποννήσου κρύβει μακροπρόθεσμους κινδύνους για το 50% του πληθυσμού της χώρας. Μπορεί ο βιότοπος του Καϊάφα πλέον να αποτελεί παρελθόν, κάτι που σίγουρα θα ευχαριστήσει αρκετούς εργολάβους και επιχειρηματίες που χρόνια επιθυμούσαν να τον ‘αξιοποιήσουν’, όμως η πιθανότητα να χτιστεί ολόκληρη η περιοχή είναι με βεβαιότητα μικρή. Αντίθετα, η — ελάχιστη εν συγκρίσει — καταστροφή του τελευταίου δάσους στη νότια πλευρά της Πεντέλης, ή κάποιων καμμένων εκτάσεων στον Υμηττό, ήδη φαντάζουν αρκετά προσιτά κομμάτια γης προς εκμετάλλευση. Η εξαφάνιση δε του δασους της Πάρνηθας αποτελεί μακράν το μεγαλύτερο πλήγμα για το ήδη επιβαρυμένο λεκανοπέδιο και παρ’όλο που η παραχώρηση στο καζίνο των 60 στρεμμάτων είναι εξοργιστική δεν είναι παρα ένα πολύ μικρό μέρος της καταστροφής στον Εθνικό Δρυμό.
Τις ημέρες μετά τη πυρκαγιά στην Πεντέλη — λίγο μετά τα μέσα του περασμένου μήνα — πολύς κόσμος εμφανώς έδειχνε την αδυναμία του να αντικρύσει το θέαμα του καμμένου δάσους. Ο στρουθοκαμηλισμός φαίνεται πως είναι γενικευμένο φαινόμενο και δεν έχει σχέση με τις πρόσφατες καταστροφές. Μπορεί όλοι να μιλούν για τη καταστροφή, όμως λίγοι επιθυμούν να την αντικρύσουν, να συνειδητοποιήσουν την έκτασή της. Μπορεί κάποιοι να πήγαμε στη συγκέντρωση στο Σύνταγμα, μια καθαρά συμβολική πράξη άνευ ιδιαίτερης ουσιαστικής αξίας — όπως ακριβώς είναι και η αποχή από τη ψήφο ή η άκυρη/λευκή ψήφος — αλλά λίγοι από εμάς θα κάνουν ένα βήμα παραπάνω. Τις πρώτες ημέρες των πυρκαγιών, τα ΜΜΕ στη χώρα μας αφιέρωσαν εκατοντάδες ώρες γεμάτες με συζητήσεις, αναλύσεις, ανταποκρίσεις, συνεντεύξεις και δορυφορικές συνδέσεις από τις καμμένες περιοχές, όμως άπαξ και έπεσαν οι φλόγες όλοι επέστρεψαν στο ‘φυσιολογικό’ τους πρόγραμμα. Η εφήμερη, επιφανειακή αντιμετώπιση των τραγικών καταστροφών που έλαβαν χώρα στην Ελλάδα φέτος το καλοκαίρι δεν περιορίζεται στους υπεύθυνους προγράμματος του εκάστοτε καναλιού. Οι περισσότεροι από εμάς έχουν μικρή μνήμη· Ο Δήμος Πεντέλης δηλώνει πως πλέον έχει υπερπροσφορά εθελοντών για την πυρασφάλεια του βουνού. Το ίδιο φαντάζομαι θα συμβαίνει και για τον Υμηττό ή τη Πάρνηθα. Ειρωνία. Που είμασταν δύο μήνες πριν, όταν υπήρχε ακόμη πράσινο στα βουνά της Αττικής;
Η περίπτωση της Πεντέλης με επηρεάζει άμεσα γιατί κατοικώ σχετικά κοντά της και την επισκέπτομαι για περιπάτους, βόλτες και διαδρομές με το αυτοκίνητο εδώ και πολλά χρόνια. Από το 2005 που επέστρεψα στην Αθήνα αποτελούσε τη πιο συχνή διέξοδο από το τσιμέντο και το καυσαέριο, έστω και για λίγο. Η δροσιά του δάσους, ο καθαρός αέρας, η ηρεμία. Είναι θλιβερό, όμως μετά τη καταστροφή του Αυγούστου, δε χρειάζεται πλέον πυρασφάλεια η Πεντέλη: Οικοπεδοφαγοασφάλεια χρειάζεται για τα επόμενα είκοσι, τριάντα χρόνια, μέχρις ότου το δάσος καταφέρει να επανέλθει στη κατάσταση που βρισκόταν προ ενός μηνός. Αλήθεια, πόσοι εθελοντές θα υπάρχουν σε πέντε χρόνια από σήμερα στη Πεντέλη, να κάνουν περιπολίες, να στέκονται στα παρατηρητήρια; Τις λίγες φορές που επισκέφτηκα το βουνό μετά τη πρόσφατη πυρκαγιά δεν είδα ούτε μια φορά το κλασσικό πυροσβεστικό όχημα που πάντα έβλεπα παλαιότερα. Και δε με παραξενεύει· δεν έμεινε τίποτα να καεί. Επιπλέον από τα 75,000 στρέμματα που κάηκαν τη περασμένη δεκαετία, μόλις τα 2,000 είχαν αναδασωθεί ενώ ένα μεγάλο μέρος είχε αποχαρακτηρισθεί. Στο καμμένο δάσος της Πεντέλης πλέον δύσκολα συναντάς ζωντανά δέντρα ή ζώα. Oι αλεπούδες — ένα ιδιαίτερα συχνό θέαμα — εξαφανίστηκαν. Το ίδιο και τα πτηνά. Το μόνον που ακούς πλέον είναι ο περιοδικός ήχος των πυλώνων υψηλης τάσεως της ΔΕΗ.
Πόσο θα κρατήσει η ευαισθησία του κόσμου αφού επανέλθουν στους ρυθμούς της καθημερινότητος, αφού περάσουν οι εκλογές, αφού ξεχαστεί η καταστροφή του καλοκαιριού; Πόσο καλή μνήμη έχουμε;

Το παραπάνω απευθύνεται σε όλους, κυρίως όμως σε όσους δε τολμούν να πάνε μέχρι τη Πεντέλη, μέχρι τη Πάρνηθα, μέχρι τον Υμηττό. Εκεί που βλέπετε νεκρά δέντρα και χώμα προ τριών εβδομάδων στεκόταν ένα πυκνό πευκοδάσος. Εκεί που μπορείς να δείς χιλιόμετρα μακριά, δεν έβλεπες παρα μόνον δέκα ή είκοσι μέτρα: τόσα πολλά ήταν τα δέντρα. Μην αποφεύγετε τη πραγματικότητα. Η Ελλάδα κάηκε και το εαν θα επουλωθεί ή όχι εξαρτάται κυρίως από εμάς. Κι ενώ στη Πεντέλη προ δύο εβδομάδων κάηκαν περίπου 5,000 στρέμματα και στη Πάρνηθα στα τέλη Ιουνίου 75,000, η Πελοπόννησος, μεταξύ 24 και 30 Αυγούστου, έχασε γύρω στα 2,000,000 στρέμματα (200,000 εκτάρια), 63 65 συμπολίτες μας και εκατοντάδες σπίτια. Το τρομακτικό μέγεθος της άμεσης καταστροφής όμως δεν μπορεί να συγκριθεί με τις συνέπειες που αυτή θα επιφέρει τα επόμενα χρόνια. Και αυτό θα έπρεπε να αποτελεί έναυσμα ώστε να ξυπνήσει η οικολογική συνείδηση σε όλους μας πρωτού είναι πολύ αργά. ‘Θα έπρεπε’. Όμως είναι;