Δυστυχώς για τους φίλους σινεφίλ, το άρθρο αυτό δεν αφορά στην εξαιρετική, ομώνυμη ταινία του Fritz Lang. Αφορά στην ολοένα αυξανόμενη τάση της μετανάστευσης σε πόλεις, τόσο στην χώρα μας — πρότυπο υδροκεφαλισμού, απάθειας, εξευτελισμού του επιπέδου ζωής μέσω της αστικοποίησης — όσο και διεθνώς, ως ένα από τα παράδοξα, συνέπεια μιας ‘κεκτημένης’ ταχύτητας που έχουμε από τον 19ο αιώνα, αντίθετο με όλα όσα ορίζουν, μέχρι στιγμής, τον αιώνα που ζούμε.
Η αστικοποίηση δεν είναι ελληνικό φαινόμενο. Μπορεί το Λονδίνο ή το Παρίσι να είναι απείρως καλύτερες πόλεις σε σχέση με τις δικές μας μας ζούγκλες τσιμέντου, όμως απέχουν πολύ από το ιδανικό καθώς σχεδιάστηκαν και αναπτύχθηκαν με βάση τα κριτήρια και τις ανάγκες παλαιότερων εποχών, δίχως τη γνώση και την ανάγκη οικολογικής συνείδησης που οφείλει να έχει ο σχεδιασμός και η δόμηση σήμερα. Δεν είμαι πολιτικός μηχανικός, αρχιτέκτονας ή πολεοδόμος. Και δε φαίνεται να έχει ιδιαίτερη σημασία καθ’ότι ο πρόβλημα των πόλεων είναι ευρύτερο από αυτό που μπορεί να εξηγήσει η στενή έννοια της μηχανικής ή της εκάστοτε επιστήμης. Είναι ζήτημα κατ’αρχήν πολιτισμικό και στη συνέχεια νοητικό. Η αισθητική, παρ’ότι υψίστης σημασίας, είναι δευτερεύουσα:
Δεν αρκεί η άυξηση των χώρων πρασίνου, ο επαναπροσδιορισμός της ισορροπίας φύσης/ανθρώπινων καταυλισμών, ο πληθυσμιακός έλεγχος κ.ο.κ. Πιστεύω πως η πόλη, ως έννοια, οφείλει να αλλάξει, να μεταλλαχθεί στα πλαίσια του σύγχρονου τρόπου ζωής αλλά και των αναγκών τόσο των ανθρώπων όσο και των οικοσυστημάτων που υποστηρίζουν την ζωή στον πλανήτη (και όχι μόνον). Πόσες δεκαετίες ακόμη θα αντέξει ο πλανήτης μας με τους σημερινούς ρυθμούς αστικοποίησης και καταστροφής της φύσης αλλά και την εξαφάνιση εκατοντάδων ζώων που προκαλεί αυτή; Ποιό το επίπεδο ζωής που προσφέρουν οι σύγχρονες πόλεις και με τι κόστος τόσο στους ανθρώπους όσο και στα ζώα και τη φύση;
Παραθέτω μια δορυφορική ‘φωτογραφία’ της Ιαπωνίας από το Google Earth. Με κόκκινους τόνους διαφαίνεται η ευρύτερη αστική περιοχή του Τόκυο που πρακτικά περιλαμβάνει πολυάριθμες ‘πόλεις’ που — πλέον — αποτελούν μέρος της μητροπολιτικής περιοχής της πρωτεύουσας της Ιαπωνίας. Η έκταση είναι τρομακτική: πάνω από 13500 km2, το ένα δέκατο της έκτασης της Ελλάδος και περίπου τέσσερις φορές η έκταση της Αττικής. Και η έκταση αυτή δεν συμπεριλαμβάνει την συνεχώς επεκτεινόμενη αστική περιοχή αλλά αποτελεί καλώς οριοθετημένη τη ‘μητροπολιτική’ περιοχή του Τόκυο.
Το Τόκυο αποτελεί σήμερα τη μεγαλύτερη μητροπολιτική περιοχή του πλανήτη με πληθυσμό άνω των 35 εκατομμυρίων κατοίκων. Αντίστοιχες πόλεις αυτού του τύπου υπάρχουν και αναπτύσσονται σε χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία καθώς μέρος του τεράστιου πληθυσμού τους καταφθάνουν καθημερινά στις πόλεις προς εύρεση εργασίας. Και σταθερός όμως να έμενε ο πληθυσμός, κι αν σταματούσε ξαφνικά η διόγκωση των πόλεων, οι έμμεσοι ανθρωπογενείς παράγοντες/προϊόντα των σημερινών αστικών κέντρων αρκούν ώστε να επηρεάσουν μεγάλο μέρος του περιβάλλοντος σε περιοχές κοντά στις πόλεις αυτές. Οι πόλεις αυτές όχι μόνον δεν έχουν σταματήσει να επεκτείνονται αλλά έχουν — σε πολλές περιπτώσεις — επιταχύνει τους ρυθμούς δόμησης και επέκτασης τους.
Στην Δύση, ο 21ος αιώνας βρίσκει τον πληθυσμό να μετακινείται στις μικρότερες πόλεις, πόλεις συχνά σωστότερα σχεδιασμένες από τις Μητροπόλεις, με σεβασμό στην αισθητική, τη λειτουργικότητα και σε κάποιο βαθμό, τη φύση. Ένα σημείο ίσως των καιρών όπου ολοένα και μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού πασχίζει να βρεί αυτό το υψηλό επίπεδο ζωής που προσφέρουν οι μικρότερες πόλεις, η φύση, αλλα και η εκμετάλλευση της νέας τεχνολογίας που επιτρέπει την εργασία μακριά από τα μεγάλα αστικά κέντρα.
Κι’όμως, παρά τα θετικά αυτά (για τους ανθρώπους) βήματα, το ερώτημα μου παραμένει: εως πότε θα μπορούμε να χτίζουμε πόλεις με τον τρόπο και ρυθμό που το πράττουμε τον τελευταίο αιώνα χωρις αυτή μας η δραστηριότητα να φτάσει να επηρεάζει σημαντικά τη ζωή στον πλανήτη αυτόν; Αρκεί η ανάπτυξη μικρότερων και πολυάριθμων αστικών κέντρων ή οφείλουμε να επαναπροσδιορίσουμε την αστικοποίηση εν γένει;
Μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σειρά άρθρων του BBC για την αστικοποίηση μπορείτε να βρείτε εδώ.
Το άρθρο αυτό ξεκίνησα να το γράφω στις αρχές του 2006. Λίγους μήνες αργότερα βρήκα το Athens9 ένα blog από αρκετούς αρχιτέκτονες με θέμα την αρχιτεκτονική της ελληνικής πόλης. Αν και θα καλύψω την Ελλάδα, από τη σκοπιά του μη-ειδικού (δεν είμαι πολιτικός μηχανικός, αρχιτέκτων ή πολεοδόμος), σε επόμενο άρθρο το αναφέρω καθώς πιστεύω πως αξίζει να το δείτε.
