Η ουσιαστική παρακμή της NASA άργησε να φτάσει στη συνείδηση του κόσμου, παρά το γεγονός πως μετά το καλοκαίρι του 1969 και τη προσσελήνωση του Απόλλο 11, το ενδιαφέρον, τόσο του κοινού όσο και των πολιτικών που ενέκριναν ή απέρριπταν έργα και ερευνητικά προγράμματα, που ουσιαστικά καθόριζαν τη πορεία της υπηρεσίας περισσότερο από οποιαδήποτε επιστημονική ή τεχνολογική ανακάλυψη, ελαχιστοποιήθηκε, ίσως περισσότερο από ποτέ.
Η εμφάνιση του διαστημικού λεωφορείου στα τέλη της δεκαετίας του 1970, μια φαινομενικά καινοτόμα κίνηση που θα άνοιγε τον δρόμο για τη συχνότερη, ευκολότερη και προ πάντων φθηνότερη, συστηματική μεταφορά ανθρώπων σε τροχιά και — γιατί όχι — σε γειτονικού προορισμούς όπως η σελήνη πρακτικά αμαυρώθηκε από σειρά ατυχημάτων και προβλημάτων και τη τραγική έλλειψη κεφαλαίου. Ας σημειωθεί πως μετά τη καταστροφή του Challenger το 1986, η μετέπειτα καθήλωση του ‘στόλου’ μέχρις ότου τα αίτια διαλευκανθούν κόστισε αρκετά τόσο στη NASA όσο και στη σημασία του διαστημικού προγράμματος γενικότερα. Ας πάρουμε για παράδειγμα τα σημαντικά προβλήματα του γνωστού διαστημικού τηλεσκοπίου Hubble (HST) το 1990, που πήρε τρία περίπου χρόνια μέχρις ότου διορθωθεί από αστροναύτες. Το πρόγραμμα Mars Surveyor ’98 αλλά και η καταστροφή του διαστημικού λεωφορείου Columbia το 2003 ήταν επίσης ψυχοφθόρα για την υπηρεσία αλλά και βασικός παράγοντας επαναπροσδιορισμού των προτεραιοτήτων αλλά προ πάντων των βασικών, ήδη εν εξελίξει, έργων της.
Σε συζήτησή μου με ερευνητή της NASA το φθινόπωρο του 2007, η ελαχιστοποίηση των πόρων που διαθέτει η υπηρεσία για τη ‘βασική’ (μακροπρόθεσμη, θεωρητική) έρευνα, αποτέλεσε έναυσμα για μια ευρύτερη συζήτηση σχετικά με τη πολιτική της υπηρεσίας. Πέραν από πλήγμα για την δημόσια εικόνα της NASA, ο αριθμός των αποτυχημένων αποστολών, σχεδόν σαράντα χρόνια μετά την προσσελήνωση αποτελούν πολιτικό καρκίνωμα για τη μελλοντική ανάπτυξή της. Παράλληλα, η ολοένα μεγαλύτερη τεχνολογική ικανότητα πολύ μικρότερων οργανισμών όπως η ESA, η Ιαπωνική JAXA αλλά και η ανερχόμενη Κινέζικη Εθνική Διοίκηση Διαστήματος (国家航天局) σίγουρα απειλεί την μελλοντική εικόνα των ΗΠΑ ως κυρίαρχο του διαστήματος καθώς και τις στρατηγικές θέσεις που σίγουρα προγραμματίζουν σε αυτό. Τέλος, η ιστορική νέμεσις της NASA, η Ρώσικη Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Διαστήματος (Федеральное космическое агентство России), ευρέως γνωστή ως Roskosmos, στηριζόμενη στην άνθιση της Ρώσικης οικονομίας γύρω στα μέσα της τρέχουσας δεκαετίας έχει επίσης ξεκινήσει εκσυγχρονιστικά προγράμματα. Οι πολιτικοί, οι διευθύνοντες απαιτούν άμεσα αποτελέσματα, επιτυχίες, διακρίσεις.
Προ πάντων όχι άλλες καταστροφές, όχι άλλες αποτυχίες. Τα μεγαλόπνοα σχέδια για ‘φουτουριστική’ τεχνολογία επαναχρησιμοποιήσιμων οχημάτων (βλ. Orbital Space Vehicle) θυσιάστηκαν στον βωμό της γνωστής και δοκιμασμένης τεχνολογίας τύπου ‘κάψουλας’ με την οποία η NASA ξεκίνησε την επανδρωμένη εξερεύνηση του διαστήματος. Το όχημα Ωρίων, απόγονος της τεχνολογίας Apollo, η απόσυρση του διαστημικού λεωφορείου και η ακύρωση του Orbital Space Vehicle είναι βασικά μέρη αυτής της πολιτικής.
Ήταν λοιπόν ιδιαίτερα ευχάριστη, τόσο για την NASA όσο και για τον υπόλοιπο κόσμο εκείνη η στιγμή, τις πρώτες πρωινές ώρες Ελλάδος της 26ης Μαΐου 2008, όταν το Phoenix, το τελευταίο από μια σειρά οχημάτων της NASA εξέπεμψε σήμα πως ακουμπούσε το έδαφος του Άρη, λιγότερο από εκατοστό του μέτρου από το σημείο που ήταν προγραμματισμένο. Η τελευταία αυτή αποστολή, που έγινε σε συνεργασία με αρκετές εταιρίες, πανεπιστήμια αλλά και της υπηρεσίας, είναι ιδιαίτερα σημαντική. Ίσως όχι τόσο για τα — αρκετά ενδιαφέροντα — επιστημονικά δεδομένα που θα εκπέμψει πίσω στον πλανήτη μας σχετικά με την ύπαρξη πάγου και τη πιθανότητα ύπαρξης, τώρα ή στο παρελθόν ζωής στον Άρη, αλλά κυρίως για την εικόνα της μεγαλύτερης υπηρεσίας εξερεύνησης του διαστήματος στον κόσμο, τη μελλοντική της βιωσιμότητα.
Παρά το γεγονός πως έχουν περάσει 40 χρόνια από τη προσελήνωση των αμερικανών τον Ιούλιο του 1969, τα 2/3 περίπου των αποστολών στον πλανήτη Άρη μέχρι έχουν αποτύχει. Το πρόγραμμα Constellation της NASA, μέρος του οποίου αποτελεί και το όχημα Ωρίων προσβλέπει στον σχεδιασμό επανδρωμένων αποστολών προς τον πλανήτη αυτόν το 2020. Ίσως η σημερινή επιτυχία της υπηρεσίας ιστορικά αποτελεί μόνον ένα μικρό βήμα προς αυτή τη κατεύθυνση. Είναι όμως ένα μικρό βήμα που έρχεται να αντισταθμίσει τη τεράστια καταστροφή δεκάδων μεγαλύτερων αποτυχιών. Ως προς αυτό η σημασία του είναι τεράστια.
